Σε αυτόν τον αιώνα της ισοπέδωσης, που οι ανθρώπινες αξίες ελάχιστο αντίκρισμα έχουν στο χρηματιστήριό του, η επένδυση στην τέχνη είναι μια ασφαλής εναλλακτική επιλογή.
Αν και διανύουμε μια περίοδο κρίσης, η τέχνη παραμένει μια καλή επενδυτική αξία εφόσον ο φιλότεχνος/συλλέκτης αγοράζει με πολλή προσοχή και υπευθυνότητα για να μην πέσει θύμα απάτης, απάτης αισθητικής και φυσικά, απάτη εμπορικής.
Η καθιέρωση των Greek Sales και η αυξημένη ζήτηση για σπουδαία έργα Ελλήνων ζωγράφων του 19ου και του 20ου αιώνα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών αυτών των έργων, γεγονός που ευνόησε τη «σκοτεινή» πλευρά της αναδημιουργίας και οδήγησε στη ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων πλαστογραφίας.
Κάποιοι ειδικοί εκτιμούν ότι σχεδόν το ήμισυ των έργων που διακινούνται στην αγορά μπορεί να είναι πλαστά.

Είναι κοινό μυστικό πια ότι υπάρχουν καλά οργανωμένα κυκλώματα που έχουν αναγάγει την πλαστογραφία σε επιστήμη. Τα κυκλώματα αυτά αποτελούνται όχι μόνο από αντιγραφείς και εμπόρους, αλλά και ιστορικούς τέχνης, συντηρητές κ.α. που με το αζημίωτο γνωμοδοτούν ότι ένα πλαστό είναι αυθεντικό ή πελαγοδρομούν στις εκτιμήσεις και δεν λένε καθαρά τη γνώμη τους στον κάτοχο ή τον υποψήφιο αγοραστή.
Ακόμη και κάποιοι συγγενείς, απόγονοι ή και φίλοι γνωστών εμπορικών ζωγράφων, που κατέχουν κάποια έργα τους, έχουν αυτοανακηρυχθεί ειδικοί και γνωμοδοτούν σύμφωνα με το συμφέρον τους. Δηλαδή, ότι κατέχουν αυτοί ή οι «γνωστοί άγνωστοι» του χώρου είναι γνήσιο και ότι έχουν όλοι οι άλλοι είναι πλαστό.
Έχει παρατηρηθεί ακόμη και υπογραφές με σφραγίδες να βάζουν σε ανυπόγραφα έργα τα οποία δήθεν είναι γνήσια, γιατί τα είδαν αυτοί και φυσικά το μάτι τους αλληθωρίζει ανάλογα με το ποσοστό που θα καρπωθούν από την πώληση του έργου.

Σε γενικές γραμμές άνθρωποι που μέχρι χθες δεν γνώριζαν τι είναι πινέλο, καμβάς, χρώμα κλπ. σήμερα χρησιμοποιούν μια ακαταλαβίστικη γλώσσα εγκωμιαστική και υπερβολική. Μιλούν για ελεύθερες και γρήγορες πινελιές, για ψυχρά και θερμά χρώματα, για ψυχική διάθεση και ύφος του καλλιτέχνη, για αντιθέσεις του φωτός, για σκιές και «φαντάσματα» για να δημιουργήσουν ψευδείς εντυπώσεις για το «κελεπούρι» που θέλουν να προωθήσουν.

Οι πωλητές φυσικά ποντάρουν στην άγνοια των αγοραστών και στην καλή ποιότητα των πλαστών έργων. Προβάλλουν πλαστά πιστοποιητικά γνησιότητας και γνωματεύσεις με υποκειμενικές εκτιμήσεις ή απλά λένε ότι το είδε ο «τάδε» που έχει φοβερό «μάτι», ο οποίος φυσικά έχει «βαπτισθεί» από το κύκλωμα ειδικός για να πιστοποιεί τη γνησιότητα του έργου.
Οι επιτήδειοι δε διστάζουν να επικαλούνται ακόμη και υπάλληλου της Εθνικής Πινακοθήκης για την πιστοποίηση αμφιβόλου αξίας έργων, ενώ είναι γνωστό ότι ο ισχύων νόμος απαγορεύει ρητά στους υπαλλήλους της Πινακοθήκης να γνωματεύουν, είτε γραπτά είτε προφορικά για την γνησιότητα έργων που δεν ανήκουν στις συλλογές της.

Τέλος οι πωλητές επινοούν και μια ιστορία σχετική με την προέλευση του έργου. Συνήθως οι προηγούμενοι ιδιοκτήτες του «σπάνιου» έργου είναι «χαζές» γιαγιάδες που δεν ήξεραν τί είχαν στον τοίχο τους ή κάποιος γνωστός συλλέκτης που αντιμετωπίζει κάποια οικονομική στενότητα και για λόγους γοήτρου δεν θέλει να αποκαλυφθεί το όνομά του ή απλά προέρχονται από «πτωχεύσεις» παλιών αρχοντικών σπιτιών.

Λέγεται ότι ο καλός πλαστογράφος είναι αυτός που καταφέρνει και εξαπατά τον θεατή και καλύτερος θεατής είναι αυτός που αφήνεται να εξαπατηθεί. Για να μην συμβεί ούτε το ένα ούτε το άλλο, δημιουργήθηκε το Ερευνητικό Κέντρο «ΝΙΚΙΑΣ» από επιστήμονες με πλούσιες εμπειρίες και βαθιές γνώσεις γύρω από τα ζωγραφικά έργα.
Σκοπός του «ΝΙΚΙΑ» είναι η άρτια ενημέρωση και ο σωστός προσανατολισμός του συλλέκτη επενδυτή, ώστε να γνωρίζει σε βάθος τι είναι το κάθε έργο που αγοράζει, αλλά και ποια θα είναι σε μέσες άκρες η αξία μεταπώλησής του.

Οι υπηρεσίες που προσφέρονται από τον «ΝΙΚΙΑ» είναι παροχή συμβουλών για θέματα αυθεντικότητας και προέλευσης έργων ζωγραφικής καθώς και η παροχή γνωματεύσεων των έργων αυτών με τη βοήθεια εργαστηριακών μελετών, με μη καταστρεπτικές μεθόδους.
Ειδικοί επιστήμονες με εξειδικευμένες γνώσεις στα έργα ζωγραφικής, όπως χημικοί (αναλυτές), συντηρητές, φωτογράφοι, ιστορικοί τέχνης κ.α. χρησιμοποιούν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας ώστε να βγάλουν ασφαλή συμπεράσματα για την γνησιότητα των έργων.
Στα εργαστήρια του «ΝΙΚΙΑ» τα χρώματα και οι βάσεις αυτών, αναλύονται με φασματογράφο Raman τελευταίας τεχνολογίας και συγκρίνονται με τη βάση δεδομένων που έχει δημιουργηθεί από έργα γνωστών ζωγράφων. Επίσης τα έργα εξετάζονται οπτικά με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο (μεγέθυνση έως 5000 φορές), όπου παρατηρείται από το ανάγλυφο της πινελιάς έως και πλέξη του καμβά, και φωτογραφίζονται με UV και IR ακτινοβολία ώστε να διαπιστωθούν μεταγενέστερες επεμβάσεις.

Όλοι λένε «τα πλαστά έργα μιλάνε, αλλά ποιος ακούει;»
Στον «ΝΙΚΙΑ» όχι απλά τα ακούνε, αλλά αφουγκράζονται και τον παραμικρό ψίθυρό τους ώστε να προστατεύσουν τους καλλιτέχνες, τους συλλέκτες, τους ευσυνείδητους εμπόρους και όλους όσους προσπαθούν να κάνουν σωστά τη δουλειά τους σε αντίξοες συνθήκες.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΑΥΡΙΔΗΣ
B.Sc. ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ UCL
M.Sc. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΝΗΜΕΙΩΝ-ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ, Ε.Μ.Π.

Δημοσιεύσεις στον Τύπο

Από συνέντευξη του Σταύρου Μπαλτογιάννη στη Γιούλη Επτακοίλη
Ερώτηση: Υποθέτω ότι έχετε μεγάλη εμπειρία από πλαστά έργα;
Απάντηση: Ακόμη και σήμερα έχει μείνει η φράση «το είδε ο Μπαλτογιάννης». Έρχονται συνέχεια και τους λέω την γνώμη μου. Βλέπω πολύ καλά έργα αλλά βλέπω και πληθώρα πλαστών, τα οποία είναι συμφορά για την ιστορία της τέχνης.

Εφημερίδα ΑΞΙΑ ? Ένθετο ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΗΣ (17 Απριλίου 2010)
Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «ΑΞΙΑ» ο κ. Κωνσταντίνος Φράγκος (senior director Ελληνικής Τέχνης, εκπρόσωπος του οίκου Sotheby?s στην Ελλάδα) είχε ερωτηθεί πώς μπορεί να ξέρει σε βάθος ο αγοραστής από πού προέρχεται το έργο που έχει επιλέξει να αγοράσει:
«Εμείς, ως ειδικοί στον οίκο, έχουμε όλες τις πληροφορίες που ενδιαφέρουν τον αγοραστή, τις οποίες συλλέγουμε κατά τη διάρκεια της έρευνας που κάνουμε, καθώς και από τα αρχεία που κρατάμε».
Όταν ο γνωστός εφοπλιστής Διαμαντής Διαμαντίδης (Marmaras Navigation Ltd) κατέθεσε στις 2 Φεβρουαρίου 2010 αγωγή κατά του οίκου Sotheby?s και εναντίον του εκπροσώπου τους στην Ελλάδα κ. Κωνσταντίνο Φράγκο, αναφορικά με πώληση πλαστών έργων τέχνης, η «ΑΞΙΑ» επικοινώνησε με τον κ.Φράγκο αναφορικά με το ζήτημα ο οποίος δήλωσε ότι αν και δεν είναι αρμόδιος, διαβεβαίωσε ότι ο οίκος εξετάζει το θέμα προσεκτικά και τα πράγματα είναι εν εξελίξει.

Ένας πλαστογράφος εξομολογείται ? Συνέντευξη στην Μαργαρίτα Πουρνάρα
Ερώτηση: Ποιος είναι ο ρόλος των ιστορικών τέχνης;
Απάντηση: Υπάρχουν πάντα άνθρωποι που έχουν γνώση, αλλά δεν έχουν τα κότσια να βγουν να πουν ότι κάτι είναι πλαστό. Η δειλία τους, η απροθυμία τους να αναλάβουν τις ευθύνες τους ή ?ακόμα χειρότερα- η εν γνώσει συνεργασία τους αποτελεί ένα κρίκο στο κύκλωμα με τα πλαστά. Τα δίκτυα πλαστογραφίας δεν αποτελούνται μόνο από αντιγραφείς και εμπόρους.

Το δικαστήριο κρίνει έργα Παρθένη, αξίας 1,6 εκατ. ευρώ

Της Μαργαριτας Πουρναρα

Στις 13 Απριλίου 2008 η «Κ» δημοσίευσε ένα άρθρο για τη «φούσκα» των τιμών στις δημοπρασίες ελληνικού ενδιαφέροντος του Λονδίνου, αλλά και για τους συλλέκτες που αγόραζαν έργα «σαν γουρούνι στο σακί», καθώς οι οίκοι τα βγάζουν στο σφυρί με την πεποίθηση ότι είναι αληθινά αλλά το βάρος της απόδειξης πέφτει στους ώμους των νέων ιδιοκτητών τους. Τρία χρόνια αργότερα, η ελληνική Δικαιοσύνη καλείται να αποφασίσει για τη γνησιότητα δύο έργων του Κωνσταντίνου Παρθένη που πωλήθηκαν σε Greek Sales των Sotheby?s, ύστερα από αγωγή εναντίον των εκπροσώπων του οίκου, Κωνσταντίνου Φράγκου και Αλεξάντερ Ράσελ από τον αγοραστή των πινάκων, εφοπλιστή και συλλέκτη, Διαμαντή Διαμαντίδη, ο οποίος ισχυρίζεται ότι διαθέτει επαρκή στοιχεία που αποδεικνύουν την πλαστότητά τους.

Η υπόθεση εκδικάστηκε στις 26 Ιανουαρίου από το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών και ο κ. Διαμαντίδης, διεκδικεί συνολική αποζημίωση της τάξεως των 2.159.000. ευρώ. Κατά την εκδίκαση προέκυψε ότι ιδιοκτήτες των έργων ήταν ο γκαλερίστας Ευστράτιος Φωτόπουλος, με συνεχές και ηχηρό «παρών» σε όλα τα Greek Sales και ο ιστορικός της τέχνης Δημήτρης Παλαιοκρασσάς, ο οποίος σήμερα είναι σύμβουλος του συλλέκτη και προέδρου του ΣΕΒ, Δημήτρη Δασκαλόπουλου. Στο παρελθόν, ο γκαλερίστας ενεπλάκη σε μια άλλη υπόθεση πλαστών έργων του Ακριθάκη που δεν έφτασε ποτέ στη Δικαιοσύνη, αλλά απετέλεσε αιτία να αποχωρήσουν από τον Σύλλογο Παλαιοπωλών διακεκριμένα μέλη του, καταγγέλλοντας τον Φωτόπουλο.

Τα επίδικα έργα είναι η «Παναγία και το Βρέφος», που πωλήθηκε από τους Sotheby?s αντί 950.000 ευρώ τον Νοέμβριο του 2007 σε τιμή-ρεκόρ για τον καλλιτέχνη, και το «Νεκρή Φύση μπροστά από την Ακρόπολη», που βγήκε στο σφυρί, από τον ίδιο οίκο, τον Νοέμβριο του 2006 και αγοράστηκε από τον εφοπλιστή αντί 674.500 ευρώ. Στην ίδια δημοπρασία, η Εθνική Τράπεζα αγόρασε άλλο έργο του Παρθένη, με τίτλο «Πειθαρχία», ενώ πολλοί πίνακες του καλλιτέχνη είχαν βγει την ίδια περίοδο σε διεθνείς πλειστηριασμούς στο Λονδίνο. Ο Διαμαντίδης, παρακινούμενος από φίλους του που εξέφρασαν φόβους ότι τα έργα είναι πλαστά, κατέφυγε σε ειδικούς για να διακριβώσει την αυθεντικότητά τους. Τα έργα εξετάστηκαν από την ερευνητική ομάδα Artgnomon καθώς και τις ιστορικούς τέχνης Θάλεια Οικονόμου και Νίκη Πατσουράκη, που τον διαβεβαίωσαν ότι τα έργα είναι πλαστά. Την ίδια άποψη είχε και η επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης Ολγα Μετζαφού - Πολύζου, που κλήθηκε να εξετάσει τα επίδικα έργα, καθώς το δικαστήριο ζήτησε από την Εθνική Πινακοθήκη να διενεργήσει πραγματογνωμοσύνη ως ο καθ? ύλην αρμόδιος φορέας. Οι άνωθεν εμπειρογνώμονες διερεύνησαν την προέλευση, εξέτασαν το ύφος των έργων, ενώ έγιναν και εργαστηριακές αναλύσεις.

«Κλειδί» η διαθήκη

Υπέρ της αυθεντικότητας των έργων κατέθεσε ο επίκουρος καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης Μάνος Στεφανίδης, ο οποίος τα χαρακτήρισε έργα μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας και τμήμα της κληρονομιάς του υιού του καλλιτέχνη Νίκου Παρθένη. Εκεί ακριβώς βρίσκεται το κλειδί της υπόθεσης, καθώς ο τελευταίος ισχυρισμός για την κληρονομιά τίθεται εν αμφιβόλω από τις ιστορικούς τέχνης και τον νομικό σύμβουλο της Πινακοθήκης Γιώργο Οικονομόπουλο.

Μετά τον θάνατο του Κ. Παρθένη,το 1967, δύο δικηγόροι, ο Γιάννης Μπρίνιας και ο Ντίμης Δημητριάδης φρόντισαν να μοιραστούν ακριβοδίκαια τα έργα στα δύο παιδιά, τον Νικόλαο και τη Σοφία. Εγινε απογραφή το 1968 και συμβολαιογραφική πράξη από τη συμβολαιογράφο Π. Γιαννακάκου για όλα τα έργα που βρίσκονταν στην κατοχή του ζωγράφου. Η Σοφία παραχώρησε αργότερα το δικό της μερίδιο ως δωρεά στην Πινακοθήκη. Ο Νικόλαος, που πέθανε άκληρος το 1999 παραχώρησε, ό,τι απέμεινε από το δικό του μερίδιο, σε τέσσερις κληρονόμους, ανάμεσα στους οποίους η φιλιππινέζικης καταγωγής οικιακή βοηθός του Αλμα Ερλάνο. Η τελευταία φέρεται να έχει πουλήσει τα δύο επίδικα έργα στον συλλέκτη Βασίλη Παπαθανασίου, από τον οποίον αργότερα τα αγόρασαν οι Παλαιοκρασσάς και Φωτόπουλος.

Η πλευρά Διαμαντίδη ισχυρίζεται ότι τα δύο επίδικα έργα δεν υπάρχουν ούτε στον κατάλογο του 1968 (απογραφή Γιαννακάκου) ούτε σ? εκείνον του 1999 (απογραφή συμβολαιογράφου Βουδούρη μετά τον θάνατον του Ν. Παρθένη), ενώ ο Μάνος Στεφανίδης κατέθεσε ότι εντόπισε τα έργα στη λίστα του 1968 που υπάρχει ως επίσημο έγγραφο στα αρχεία της Πινακοθήκης. Το δικαστήριο θα εξετάσει τα επιχειρήματα των δύο πλευρών και θα βγάλει την απόφαση ύστερα από μερικούς μήνες.